آشنایی با کاخ سفید تهران

یکی از جاذبه‌های تاریخی جذاب و زیبا در شهر تهران مجموعه کاخ‌های سعدآباد است که ۱۱۰ هکتار وسعت دارد. این کاخ به دستور رضا شاه ساخته شد و از آن به عنوان اقامتگاه تابستانی و امور تشریفاتی و اداری استفاده می‌کرد. یکی از کاخ‌های زیبای این مجموعه کاخ سفید یا کاخ موزه ملت است که در منطقه شمالی تهران قرار دارد.

معرفی
در منطقه شمالی تهران، مجموعه کاخ های سعدآباد قرار دارد و بزرگترین کاخ این مجموعه، کاخ موزه ملت است. این بنا دارای نمای سفید رنگ بوده و به همین علت به نام کاخ سفید نیز معروف است. رضاشاه در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی دستور ساخت این بنا را داده که ۵ سال بعد ساخت آن به پایان رسید. بعد از اتمام ساخت این کاخ، بعد از ۳ سال کم کم مورد استفاده قرار گرفت. از این کاخ به عنوان اقامتگاه تابستانی محمدرضاشاه و فرح پهلوی استفاده می شد و همچنین در کاخ سفید تهران امور تشریفاتی و اداری نیز برگزار می گردیدند.

معماری و ساخت کاخ سفید
مساحت زمین کاخ ملت تهران ۲۱۴۶ متر مربع و مساحت زیر بنای آن ۵۰۰۰ متر مربع است. نقشه این کاخ دو طبقه، توسط مهندس خرسندی کشیده شد و لئون طاطاووسیان، پپسیان و بوریس روسی محاسبات فنی این بنا را انجام دادند. در نمای کاخ ملت تهران چهار ستون در چهار طرف سرسرا دیده می شوند که می توان گفت دارای معماری ایرانی رومی بوده و در سقف این بنا همچنین ۴ نورگیر در قسمت مرکزی قرار گرفته است. در کاخ موزه ملت ۱۰ تالار تشریفاتی وجود داشته که تالار کاخ از همه آن ها بزرگتر است. کاخ سفید دارای ۵۴ واحد مختلف بوده و در سرسراهای این کاخ از سنگ های مرمری استفاده شده که از معدن تربت حیدریه و یزد بدست آمده اند. استادان حسین کاشی، غلامرضا پهلوان، رضا ملائکه و عبدالکریم شیخان، گچبری های داخل این کاخ را به زیبایی تمام انجام داده اند. استاد لرزاده، سنگ فرش این کاخ را انجام داده و تالارهای تشریفاتی این کاخ مانند کاخ های اشرافی فرانسوی ساخته شده اند. در دیوار تالارها از پوششی از جنس پارچه ابریشم، تافته و اطلس و برای تزئین داخلی این کاخ از آثار گران بهای ساخته شده در ایران و جهان بهره برده اند. کاخ سفید تهران شامل زیرزمین، همکف و طبقه اول است. در طبقه اول سفره خانه، سرسرای بزرگ، دفتر کار فرح، تالار تشریفات، دو آپارتمان متعلق به شاه و فرح، تالار پذیرایی و موسیقی فرح و اتاق نشیمن خانوادگی، در زیرزمین انبار لباس، انبار ظروف، موزه مجموعه هنری فرح، رختکن لباسشویی، تاسیسات و سالن سینما و در طبقه همکف، سرسرای بزرگ ورودی، تالار پذیرایی، ورودی سینما و موزه هنری، تالار غذاخوری، اتاق محافظین، دفتر کار شاه و دستشویی اختصاصی او، دفتر کار رئیس تشریفات، آرایشگاه اختصاصی، رختکن مراجعین، اتاق بیلیارد، دفتر کار وزیر دربار و اتاق انتظار قرار دارند. بین سال های ۴۵ تا ۴۹ کاخ موزه ملت مورد بازسازی قرار گرفت، در این زمان فرح پهلوی دکوراسیون و تزئینات داخلی بنا را تغییر داد. از جمله این تغییرات قرار دادن آسانسور و دستگاه های خنک کننده و گرمایشی به جای رختشویخانه، انبار ظروف و آبدارخانه، ساخت سالن سینما و تاسیس موزه مجموعه هنری فرح در زیرزمین و گلخانه کاخ هست. در طبقه همکف کاخ موزه ملت شیشه های پنجره ها تعویض شده و به جای آن ها شیشه های ضدگلوله قرار داده شدند.

موزه هنر ملل
موزه مجموعه هنری فرح، امروزه به موزه هنر ملل تبدیل شد. آثاری که در این موزه نگهداری می شوند و به نمایش در آمدند، متعلق به تمدن های پیش از اسلام، بعد از اسلام، مایاها، هند، آفریقای سیاه، خاور دور و دوران معاصر ایران و جهان هستند. این آثار یا اهدایی هستند یا از موزه های موجود در سراسر دنیا خریداره شده اند. این موزه که جز کاخ سفید تهران به حساب می آید، شامل چندین بخش با توجه به مکان پیدایش این اشیا است. در بخش هنر باستان، آثاری متعلق به تپه های دشت مرکزی ایران و اسماعیل آباد قزوین نگهداری ی شود. اشیای موجود در بخش تمدن مایا متعلق به قرن اول قبل از میلاد هستند. یکی از آثار با ارزش در موزه هنر ملل، قلب تپنده اثری از یاکوف آگام بوده که در این اثر تاریخی ۶ استیل خمیده توخالی دیده می شوند که قلب های توخالی و تو در تویی را پدید آورده اند. این قلب ها هیچ اتصالی ندارند و با دست می توان آن ها را حرکت داد.

اشیا و آثار با ارزش و تاریخی در کاخ سفید
پرده ها
از جمله جزئیات و اشیای با ارزشی که در کاخ ملت تهران وجود دارند، می توان به پرده های بزرگ که در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول دیده می شوند، اشاره کرد. این پرده ها توسط استاد بهزاد و شاگردانش با رنگ روغن نقاشی شده اند و نقاشی روی این پرده ها مربوط به داستان های شاهنامه است. این نقاشی ها در سال ۱۳۲۰ به پایان رسیدند. در تالار نشیمن واقع در طبقه اول این بنا، دو پرده حریر و ابریشم با گلدوزی نخ ابریشم متعلق به هنرمندان چینی نیز به چشم می خورند.

فرش ها
در کاخ سفید تهران همچنین چندین فرش با ارزش و نفیس که توسط هنرمندان و قالی بافان ایرانی بافته شده اند، وجود دارند. این فرش ها به دستور رضاشاه تهیه شدند. در سفره خانه تالار کاخ بزرگترین فرش موجود در این بنا بر روی زمین پهن شده که ۱۴۰ رج، ۱۴۵ متر مربع مساحت دارد. طرح این فرش بسیار بزرگ، شمسه و قندیل است. در سالن انتظار طبقه اول کاخ ملت تهران، فرش بسیار زیبایی به مساحت ۱۴۵ متر مربع اثری از هنرمندان کرمانی به نام فرش ارجمندی وجود دارد. گره به کار رفته در این فرش از جنس پرز پشم بوده و رنگ حاشیه و رنگ زمینه فرش ارجمند متمایل به کرم است.

ظروف
از دیگر اشیای موجود در کاخ سفید تهران، کریستال های دوران قاجار و همچنین سفالینه های ایران که متعلق به ۴۰۰۰ هزار سال پیش از میلاد تا قرن ۷ هجری قمری بوده، هستند. در ویترین سرسرای اول این کاخ، کاسه سفالی به نام سفال چشمه علی قرار دارد، این سفال قرمز متعلق به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد و دوره مس سنگی است. ساخت سفال چشمه علی بدون استفاده از هیچ گونه دستگاهی بوده و در آن زمان هنوز چرخ سفالگری اختراع نشده و به همین دلیل کاملا دست ساز است. یکی دیگر از سفال های کاخ موزه ملت که در سرسرای طبقه اول قرار دارد، سفال کوباچه است. این سفال دارای لعاب فیروزه ای رنگ بوده و بر روی آن نقوش اسلیمی و همچنین نوشته والله و الا له به خط کوفی نوشته شده اند. در کاخ سفید ظروف چینی آلمانی و کریستالی فرانسوی بسیار با ارزشی وجود داشته که به سفارش پهلوی ساخته شده اند و پشت ظروف چینی ارم سلطنتی دیده می شود. در کنار این ظروف، چینی های کارخانه سور ارزش بسیار بالایی دارند و در این ظروف تصاویر ناپلئون بناپارت به رنگ سبز و طلایی بر روی زمینه سفید نقاشی شده اند. همچنین، در میانه سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد، در شمال، شمال غربی و شمال شرقی ایران، سفال خاکستری پدید آمد که امروزه از این سفال ها در سراسرای اصلی کاخ ملت تهران دیده می شود. همانطور که گفته شد، در این موزه ظروف بسیار زیادی نگهداری می شوند و یکی از این ظروف با ارزش در اتاق پذیرایی طبقه همکف قرار دارد. در این اتاق یک سرویس کامل غذاخوری ساخته کارخانه رزنتال دیده می شود که زیبایی آن هر فردی را به خود جذب می کند. پشت این ظروف، مارک شرکت رزنتال دیده می شود. همچنین، به دلیل سفارشی بودن این ظروف توسط دربار سلطنتی، حاشیه آن ها طلایی و نشان طلایی سلطنتی بر روی آن ها حک شد. در جشن های ۲۵۰۰ ساله، با این ظروف از میهمانان در کاخ سفید تهران ویژه پذیرایی شد.

لوسترها
لوسترهای این کاخ متعلق به فرانسه، چک و ایتالیا هستند و یکی از زیباترین این لوسترها، در سفره خانه طبقه اول قرار دارد.

تابلوهای نقاشی
در اتاق انتظار طبقه همکف کاخ ملت تهران، دو تابلو نقاشی اثری از هنرمندان کارگاه ذوالفنون دیده می شوند. این دو دارای سبک مینیاتور مکتب اصفهان هستند و به صورت سوخت روی چرم کشیده شده اند. نقاشی به نام نبرد لوتزن بر روی پرده ای در دفتر کار شاه دیده می شود. در کاخ سفید، تابلوهای نقاشی بسیاری دیده می شوند که هم متعلق به هنرمندان ایرانی مانند استاد فرشچیان و هم متعلق به هنرمندان خارجی مانند پل گوگن و مارک شاگال هستند.

پیانو
یکی از اشیای با ارزش و مهم در این کاخ، پیانو بسیار قدیمی بوده که در سرسرای طبقه اول قرار دارد. این پیانو به دستور نیکلای دوم و توسط بکر یکی از هنرمندان به نام اتریشی آلمانی حدود ۱۳۰ سال پیش ساخته شد. منبت کاری این پیانو نشان دهنده هنر روس ها و خاندان سلطنتی است. کلاویه های این پیانه روکش عاج فیل دارند و تعداد آن ها ۵۲ عدد است. در پیانوهای ابتدایی و نخستین پدال وجود نداشت و این پیانو نیز به همین صورت است. هنوز هم دلیل و سندی وجود ندارد که چرا این پیانو به خانواده پهلوی اهدا شده است.

قرآن کوچک
زمانی که تشک مبلمان داخل کاخ مورد مرمت قرار گرفت، در داخل آن ها یک قران کوچک به ابعاد ۴ در ۵.۱ سانتی متر پیدا شد. این قرآن شامل آیات ۱ تا ۲ سوره المومنون بوده که ۱۵ بار در ۳۰ صفحه نوشته شده و مضمون این آیات، گشایش و پیشروی در کار هست.

میز بیلیارد
میز بیلیارد دست ساز و منبت کاری شده موجود در این بنا، در کارگاه Cox & Yeman ساخته شد و یکی از دیدنی های کاخ ملت تهران به حساب می آید.

در و پنجره ارسی
بین سال های ۴۶ تا ۴۹ و در زمانیکه این کاخ مورد بازسازی قرار گرفت، در و پنجره ارسی به ارتفاع ۳ و طول ۸ متر به این بنا اضافه شدند. ساخت چنین در و پنجره هایی که به صورت مشبک و گره چینی هستند، در قرن ۹ قمری رواج پیدا کرد و بعد از آن در دوران صفوی به این در و پنجره ها شیشه های رنگی نیز اضافه شدند.

منبع: همگردی